Filokalia. Teksty o modlitwie serca

Filokalia to najważniejsza wschodniochrześcijańska antologia pism o modlitwie nieustannej. Obejmuje teksty starożytne i średniowieczne z obszaru kultury grecko-bizantyńskiej. Są one od kilku stuleci równie ważne także dla duchowości zachodniego chrześcijaństwa. 

Dzieło to przeżywa nową falę zainteresowania. Wydaje się, że jego znajomość jest niemal konieczna do rozumienia ekumenicznej Tradycji Kościoła. Rozświetla ono najtrudniejsze zawiłości życia duchowego. Formuła zwięzłych i trafnych tekstów powoduje zaś, że szybko można przejść od wiedzy o modlitwie do jej praktyki.

Niniejszy tom zawiera najbardziej uznany wybór Filokalii, dotyczący modlitwy Jezusowej, zwanej też modlitwą serca lub modlitwą nieustanną.

Fragment:

Wstęp
1. Ponad tysiąc lat dziejów duchowości 
Greckie słowo filokalia znaczy dosłownie: „miłość tego, co piękne i dobre". Gdy termin ten odnosi się do książki, przyjmuje sens: „antologia", „zbiór wybranych części", „wybór (najpiękniejszych) tekstów"
Dzieło pod tym tytułem obejmuje ponad 60 pism, pochodzących od 38 autorów. Zaczyna się od traktatów z IV wieku, a kończy na dziełach z wieku XV. W ten sposób pozwala prześledzić ponad tysiąc lat rozwoju piśmiennictwa ascetyczno - mistycznego, dostrzec jego różne oblicza, tradycje i kierunki.
W piśmiennictwie tym można wyróżnić cztery główne okresy: duchowość ojców pustyni, synajską, studycką i atonicką. W każdym z nich dominował inny ośrodek: najpierw Egipt, później Synaj, Konstantynopol, wreszcie Góra Atos.
Granice między wspomnianymi centrami nie zawsze rysowały się wyraźne. Raczej stosunkowo łatwo i szybko się zacierały, a to wskutek przenikania się kultur i duchowości. Należy jednak dokonać możliwie prostej klasyfikacji, aby lepiej ukazać rozwój myśli ascetycznej ukazanej w tej antologii, jak też dzieje praktyki nieustannej modlitwy Jezusowej.

a) Ojcowie pustyni i autorzy wczesnochrześcijańscy
Filokalię otwiera pismo zachowane pod imieniem św. Antoniego, który był pierwszym wielkim pustelnikiem egipskim. Rozpoczyna on serię sławnych pisarzy monastycznych, eremitów i ascetów IV-VII wieku, związanych przede wszystkich z Egiptem. Takimi bowiem autorami są: Makary Wielki, Ewagriusz, Jan Kasjan, a także Filemon, działający w ostatnich latach przed zajęciem tych terenów przez Arabów w 640 roku.
Typ ascezy, podobny do propagowanego przez egipskich pustelników, reprezentują także inni wcześni pisarze, związani z Azją Mniejszą, Palestyną i Grecją: Marek Eremita, Nil z Ancyry i Diadoch z Fotyki. Biografie tych ostatnich znane są jednak tylko szczątkowo i trudno jest określić ich związki z innymi autorami. Wyraźnie jednak czerpią także z doświadczeń życia pustelniczego. Przedstawiają te same ideały i tendencje.
U początków duchowości przekazanej w Filokalii leży zatem doświadczenie, które - za przykładem Jezusa - nakazywało iść na pustynię, by całe swe istnienie poświęcić modlitwie i pogłębieniu więzi z Bogiem. Istotą tej duchowości nie była ucieczka od świata i przeżycie pustki, lecz pragnienie wewnętrznego pokoju i samotności, przede wszystkim zaś oczyszczenie i „obudzenie" serca, by, przez łaskę Ducha Świętego, mogło stać się ono mieszkaniem Boga.
Pustynia nie była miejscem duchowego azylu, ale raczej wzmożonej walki wewnętrznej, zmagania się z pokusami i demonami. Ona wyraźniej pokazywała, kim człowiek jest i do czego ma dążyć. Uczyła pokory, oderwania od siebie i skupienia się na tym, co najważniejsze. W szczególny sposób ujawniała to, co można przeżywać w każdych warunkach. Stąd duchowość ojców pustyni mogła stać się prawzorem dla wszystkich chrześcijan. 
Poszczególni autorzy, chociaż złączeni podobną tradycją pustelniczą, kładli jednak nacisk na różne aspekty życia duchowego(...)


Spis treści:

Wstęp
    1. Ponad tysiąc lat dziejów duchowości
    2. Główne elementy modlitwy Jezusowej
    3. Praktyka modlitwy serca: sugestie i wskazania
    4. Filokalia, jej wersje i przekłady

Pseudo-Antoni Egipski
Św. Bazyli Wielki
Ewagriusz z Pontu
Pseudo-Makary Egipski
Św. Jan Kasjan
Izajasz Pustelnik
Św. Marek Eremita
Diadoch z Fotyki
Św. Barsanufiusz i Jan z Gazy
O abba Filemonie
Św. Maksym Wyznawca
Talazjusz z Libii
Jan z Karpatos
Św. Jan Klimak
Hezychiusz z Synaju
Filoteusz z Synaju
Symeon Nowy Teolog
Niketas Stetatos
Metoda świętej modlitwy i uwagi
Nicefor Pustelnik
Grzegorz z Synaju
Teoleptos z Filadelfii
Św. Grzegorz Palamas
Św. Maksym Kausokalybos
Kalikst i Ignacy Ksantopuloi
Św. Symeon z Tesalonik
Świętego Anonima godna podziwu mowa...

Aneks. Modlitwa nieustanna w tradycji wczesnochrześcijańskiej. Świadectwa spoza Filokalii

Skróty
Autorzy - dane bibliograficzne
Bibliografia
Słownik terminów